استان اردبیل را بهتر بشناسیم - مجله آراد

استان اردبیل به مرکزیت شهر اردبیل در منطقه آذربایجان قرار گرفته است. استان اردبیل قبلا یکی از شهرستان های بزرگ استان آذربایجان شرقی بود که به دلیل درخواست مردم اردبیل در تاریخ 1371/1/23 از آذربایجان شرقی جدا شده و به استان تبدیل شد. این استان از 10 شهرستان، 25 بخش، 21 شهر و 66 دهستان تشکیل یافته است. اردبیل، بیله سوار، پارس آباد، خلخال، سرعین، کوثر، گرمی، مشگین شهر، نمین و نیر از شهرستان های استان هستند.

طبیعت سرسبز و زیبای این استان را در فصل های بهار و تابستان می توان مشاهده کرد و لذت برد. بیشترین تعداد هتل و هتل آپارتمان ها با جمعیت نسبتا کم ساکن در خود در مقایسه با سایر منطقه ها گردشگری ایران را در شهر سرعین می توان پیدا کرد.

رودخانه های فراوان و کوه های مرتفع در بخش های مختلف استان وجود دارد. سبلان سومین قله مرتفع و آتش فشانی ایران دارای چشمه های آب گرم طبیعی در استان است و گرم ترین چشمه آب گرم طبیعی دنیا در این منطقه قرار گرفته است.

اقتصاد

ظرفیت های طبیعی ییلاق های دامنه سبلان و دشت های وسیع اردبیل، مغان و مشگین شهر، این استان را در زمینه کشاورزی و دامپروری مستعد ساخته است. گندم، جو، سیب زمینی، پیاز، بذر چغندر قند، حبوبات، دانه های روغنی ذرت، انواع میوه جات مانند سیب، گلابی، آلبالو، زردآلو و هلو از محصولات کشاورزی این استان است. فراوری پروتئین، پرورش ماهی، زنبورداری و فراوری عسل از فراوریات دامی است که علاوه بر مصرف در داخل کشور، بخشی از آن جزو اقلام صادراتی کشور نیز محسوب می شود.

بعلاوه استان اردبیل دارای 8 شهرک صنعتی، کارخانه های بزرگ نساجی، سیمان، ذوب آهن و کشت و صنعت است.

وجه تسمیه

آرتاویل نام کهن اردبیل از ریشه اوستایی است. ترکیب دو کلمه آرتا و ویل این نام را تشکیل داده است. آرتا به معنی مقدس است که در فارسی میانه به ارد تبدیل شده و ویل نیز به معنی شهر است.

دارالارشاد، دارالملک، دارالعرفان، دارالامان و شهر مقدس از نام های قدیمی اردبیل است.

تاریخچه

با توجه به کشفیات اخیری که در منطقه مرادلو صورت گرفته، تاریخ 40 هزار ساله اردبیل اثبات شده است. بیش از یکصد تخته سنگ مزین به نقوش صخره ای در این منطقه وجود دارد و چگونگی سکونت و زندگی بشر در این منطقه را می توان پیدا کرد. به عقیده یکی از کارشناسان باستان شناسی اردبیل، نقوش خمره ای یا همان سنگ نگاره ها که قدمت بعضی از آن ها به 40 هزار سال قبل برمی شود، کهن ترین آثار هنری بر جای مانده از بشر هستند.

از نظر باستان شناسی، سابقه سکونت در این سرزمین حداقل به هزاره ششم قبل از میلاد بازمی شود. تپه های باستانی همه جای منطقه را پوشش داده است. کاوش های مقدماتی در بعضی از نواحی اردبیل به ویژه در قسمت های شمالی و شرقی حاکی از آن است که اردبیل از کانون های مهم فرهنگ مگالی تیک یا سنگ افراشتی بوده است. ده ها اثر مگالی تیک پر ارزش از مردم مگالی برجای مانده است.

بعلاوه محوطه باستانی شهر یئری مشکین شهر پرتو تازه ای به تمدن و فرهنگ هشت هزارساله اقوام ساکن در اردبیل و اطراف آن افکنده است.

جغرافیا و اقلیم

این استان با مساحت حدود 17953 کیلومتر مربع و ارتفاع 3700 متر از سطح دریا، در شمال غربی ایران قرار گرفته است.

همسایگان این استان از شمال جمهوری آذربایجان، از سمت غرب استان آذربایجان شرقی، از سمت شرق استان گیلان و از سمت جنوب استان زنجان هستند.

قله سبلان بلندترین نقطه استان است که حدود 4811 متر ارتفاع دارد، پست ترین نقطه آن نیز با ارتفاع 100 متر در شهر پارس آباد و بیله سوار قرار گرفته است.

کوه های طالش و قوشه داغ در غرب کوه سبلان و بزغوش در جنوب و جنوب غربی سبلان واقع شده اند که دارای 2200 متر بلندی هستند، بعلاوه رشته کوه پلنگان در حوالی دریاچه نئور و قله آق داغ با ارتفاع 3322 متر در استان واقع شده اند.

این بلندی ها استان را در شمار یکی از سردترین استان های کشور قرار داده، بعلاوه باعث افزایش اندازه بارندگی شده است.

چشمه های معدنی آبگرم سرعین و سردابه حاصل آب های جاری کوه سبلان و یکی از زیباترین منطقه ها دنیاگردی استان اردبیل است.

سه جریان آب و هوایی مدیترانه ای با ماهیت معتدل، جریان هوای سیبری آسیای مرکزی با ماهیتی بری و سرد و جریان شمالی با ماهیتی سرد اقلیم استان را تحت تاثیر قرار داده است.

میانگین سالانه دمای هوا در بازه 9.7 تا 2.15 درجه سانتی گراد قرار گرفته است.

مردم شناسی

بنا به سرشماری سال 1390 یک میلیون و 249 هزار نفر در این استان زندگی می نمایند. مردم استان اردبیل مسلمان بوده و بیشترشان مذهب شیعه دارند. بیشتر مردم به زبان ترکی آذربایجانی سخن می گویند. اما تات ها در شهر کلور و در روستاهای بخش شاهرود و خورش رستم از شهرستان خلخال، و تالشی ها در بخش عنبران از شهرستان نمین زندگی می نمایند. عده ای از کردها در شهرستان خلخال سکونت دارند.

غذاهای سنتی

پیچاق قیمه، چیغیرتمای مرغ، آش دوغ، آش میوه، سوتی پلو، کوکوماه، باسترپلو، امام بایلدی، پلوقیسی، فطیر سنتی اردبیل، قطاب، گیلدیک آشی (نسترن وحشی)، چندین مدل آش سنتی آذری (اوماج، اون بش، تورشولو، تندیر آشی و...)، تره اسفناج، دسر خشیل، خینگل، چای چورکگی، تل تل و هلوای سیاه از جمله غذاهای خوشمزه اردبیل است که ضروری است حتما امتحان شود.

لباس محلی

استفاده از لباس های محلی و سنتی ایران در بسیاری نقاط کشور از جمله استان اردبیل دیگر رواج ندارد، اما مردم بعضی از منطقه ها این استان همانند منطقه مغان و ارسباران و عشایر کوچ نشین و روستاییان همچنان از لباس های محلی استفاده می نمایند. لباس عشایر شاهسون اردبیل آخرین بازمانده های پوشاک بومی محلی این استان است.

مردان ایل شاهسون فاقد پوشاک اختصاصی است؛ پوشاک مردان شاهسون را کت و شلوار و کلاه (معروف به کِپی (kepi) یا کلاه ترک داری که نظیر کلاه مردان گیلان است) تشکیل می دهد. گوشه ای از پوشش مردم سایر منطقه ها ایران زمین از طریق لباس بانوان ایل شاهسون تداعی می شود.

چارقد گلداری، پیراهن، شلیته، جلیقه و کفش های دست دوز پوشش محلی زنان شاهسونی است.

فرهنگ جاری، سنت ها و باورهای این ایل از طریق لباس محلی زنان نمایان می شود.

سوغات و صنایع دستی

عسل، سرشیر و کره، باقلوا و حلوا از مهم ترین سوغات استان اردبیل محسوب می شود.

قالی، گلیم و جاجیم های اردبیل از گذشته معروفیت فراوان داشته و از کالاهای نفیس منطقه آذربایجان است، حدود 80 درصد این صنایع دستی که معمولا حاصل دستان زحمتکش روستاها و اطراف شهر است، به کشورهای خارجی صادر می شود.

دیدنی ها

استان اردبیل مملو از آثار ارزشمند تاریخی، دیدنی های طبیعی و منزلگاه مردمی با فرهنگ اصیل و غنی است که خود یکی از دلایل محبوبیت آن در بین مسافران و گردشگران به شمار می رود.

دریاچه سوها، بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی، دریاچه شورابیل اردبیل، دریاچه نئور در 48 کیلومتری جنوب شرقی اردبیل، بازار قدیمی اردبیل، پل معلق مشگین شهر، کهنه قلعه مشگین شهر، پیست اسکی آلوارس سرعین که بزرگ ترین پیست اسکی ایران است، جنگل فندقلو در نمین، پیست اسکی روی چمن جنگل فندقلوی نمین، آب گرم شابیل و دریاچه آت گولو شیروان دره در مشگین شهر، طبیعت بهشتی خلخال، بقعه سید امین الدین جبراییل در اردبیل، مقبره شیخ حیدر مشگین شهر، کلیسای مریم مقدس اردبیل، موزه مردم شناسی اردبیل، مسجد جامع اردبیل، سبلان، عمارت آقازاده اردبیلی در اردبیل، مجتمع های آبگرم مشگین شهر و سرعین مانند مجتمع آب درمانی سبلان سرعین و دهکده سنگی ویند کلخوران سرعین از جمله این دیدنی ها به شمار می روند.

از میان این جاذبه ها آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، بازار قدیمی اردبیل، کهنه قلعه، مقبره تاریخی شیخ حیدر، مسجد جامع اردبیل و عمارت آقازاده در لیست آثار ملی به ثبت رسیده است.

بعلاوه آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی در یونسکو ثبت شده است.

عکس کاور: کوروش نوزاد تهرانی