ایران با داشتن سه دریای پیرامونی هنوز نتوانسته از ظرفیت گردشگری دریایی استفاده کند - مجله آراد

دریاهای پیرامونی ایران با دو خط ساحلی در شمال و جنوب کشور با حدود 5000 کیلومتر طول در سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای مکران (خلیج عمان) و 890 کیلومتر طول در سواحل دریای خزر ظرفیت بسیار مهمی در حوزه توریستی دریایی دارد اما ایران با داشتن این سواحل و ظرفیت توانسته چه استفاده ای ببرد؟ کشورهایی که در حسرت یک کیلومتر از این سواحل هستند در صورت داشتن این دریاها چه اقداماتی انجام می دادند؟ مشکل کجاست؟ خمودگی متولیان یا نبود همتی برای پرداختن به دریا؟ درباره اینکه چرا هنوز ایران نتوانسته از سواحل و جزایر متعددی که دارد در حوزه توریستی دریایی بهره ببرد با متولیان امر در سه سازمان و ارگان صحبت کردیم.

چهارمین جلسه از میزگردهای تخصصی با موضوع میراث فرهنگی، توریستی و صنایع دستی این بار درباره رونق توریستی دریایی ایران با حضور حسین عباس نژاد، معاون دریایی سازمان بنادر و دریانوردی، محمد قاسمی، مدیرکل توریستی داخلی وزارت میراث فرهنگی، توریستی و صنایع دستی و داوود میرشکار، مدیرکل دفتر اکوسیستم های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست برگزار گشت.

حسین عباس نژاد، مدیرکل اموردریایی سازمان بنادر و دریانوردی در پاسخ به اینکه چرا امکان سفر آبی بین جزایر ایران وجود ندارد گفت: تردد به هر جزیره و بندری که اسکله مجاز داشته باشد، امکانپذیر است اما چیزی که شاید سبب می گردد شناوری بین اغلب جزایر توریستی جنوبی حرکت نکند، دریازدگی و بعد مسافت است وگرنه کشتی ها از نظر ایمنی، مناسب هستند و هرجایی که اسکله مجاز و مورد تأیید سازمان بنادر و کشتیرانی وجود داشته باشد، تردد شناور مانعی ندارد.

او با بیان اینکه اندازه تقاضا برای سفر از بندرعباس به قشم و از بندر چارک به کیش و بالعکس زیاد است و حجم تقاضا، عرضه را نیز افزایش می دهد، بیان نمود: میتوان گفت برای سفر دریایی بین سایر جزایر هنوز تقاضایی ایجاد نشده و در صورت تعریف تورهای توریستی دریایی میتوان از این ظرفیت بهره برد و براساس اندازه جذب توریست و تقاضا، این جهتهای آبی را تقویت کرد.

عباس نژاد برای نمونه جزیره هرمز را مثال زد که از وقتی اسکله استاندارد در این جزیره ساخته شده تعداد توریستان آن و در پیش اشتغال بیشتر برای بومی ها ایجاد شده است.

او با اشاره به اتفاقاتی که در سال 1392 در بندر شهید ذاکری در پی غرق شدن شناور رخ داد، گفت: به علت حجم تقاضایی که وجود داشت و جان مردم در خطر بود، عرضه نیز زیاد شد بنابراین باید برای تقاضا فرهنگ سازی گردد و توقع مردم بالا برود تا شرایط استاندارد نیز بالا رود. الان در بندر شهید حقانی اگر شناوری استاندارد لازم را نداشته باشد، مسافران سوار نمی شوند و این یعنی مردم توقع دارند کیفیت خدمات خوب باشد.

او راه حل توسعه توریستی دریایی را همگرایی بین سازمان ها و نهادهای مسئول معرفی کرد و گفت: همه سازمان ها و نهادهای ذیربط باید جمع شوند و برای همه فعالیت های توریستی ساحلی و دریایی استاندارد تعریف نمایند، برای کلابها، ورزش های آبی، قایق ها دستورالعمل هایی تدوین گردد تا خدمت رسانی به توریستان استاندارد داشته باشد. برای مثال نیروی انتظامی و دریابانی مسئول تأمین امنیت و ایمنی توریستان باشد، وزارت ورزش و جوانان روی ورزش های دریایی نظارت کند، وزارت توریستی برای هتل ها و رستوران ها و اقامتگاه ها و غیره استاندارد تعریف کند، سازمان محیط زیست برای حفظ زیستگاه های دریایی دستورالعمل هایی تدوین کند و همینطور بقیه دستگاه های مرتبط. بدین ترتیب جهت رشد و فعالیت توریستی دریایی و ساحلی تعیین است و خللی در این جهت وارد نمی آید.

او پیرامون اینکه ایران با داشتن سه دریای پیرامونی هنوز نتوانسته از ظرفیت توریستی دریایی استفاده کند، گفت: گرچه اتفاقات خوبی در باب همگرایی برای توسعه و تسهیل توریستی رخ داد مانند ستاد خدمات سفر که سفرهای نوروزی و تابستانی را مدیریت و هماهنگ می کرد؛ اما در زمینه توریستی دریایی متأسفانه هنوز هماهنگی به وجود نیامده و هرکس کار خودش را می نماید، استاندارد و مجوزی وجود ندارد مثلاً یک شناور توریستی نمی داند در چه جهتی و تا چه مسافتی حق تردد دارد.

عباس نژاد با اشاره به جمعیت زیاد مسافر در ایام عید از بندرعباس به قشم و بندرهای لنگه و چارک به کیش و بالعکس گفت: با وجود این جمعیت، شناورها را کنترل می کنیم که مبادا ناایمن باشند و الان هم اگر کسی متقاضی لنج بادبانی است باید جهت رفت و آمد و شرایط ترددش تعیین باشد، چرا که نخستین هدف، ایمنی و حفظ جان توریستان است. مثلاً اگر لنج ها فقط می خواهند با بادبان حرکت نمایند جهت تردد آنها باید کوتاه باشد و اگر علاوه بر بادبان، موتور هم دارند حتی می توانند دور جزایر قشم، هندورابی یا کیش حرکت نمایند.

زیرساخت توریستی برای پذیرش کروز نداریم

معاون اموردریایی سازمان بنادر و دریانوردی با اشاره به درآمدی که کشتی های کروز می توانند برای کشور داشته باشند، گفت: متأسفانه هیچکدام از بنادر ایران نه از نظر دریایی بلکه از نظر دیگر زیرساخت های توریستی آماده پذیرش تعداد زیاد مسافرانی که با کروز سفر می نمایند، را ندارند.

عباس نژاد با بیان اینکه برای نمونه در حریم 60 متری دریا امکان ساخت و ساز وجود ندارد، گفت: پهنه های ساحلی برای حفظ محیط زیست باید دسته بندی و قانونمند شوند.

در ادامه این مقام مسئول به تناسب زیرساخت های توریستی با تعداد مسافران اشاره نمود و گفت: بخشی از نیاز توریستان، حمل و نقل است درحالیکه توریست غیر از حمل و نقل به اقامتگاه، رستوران و جاذبه های طبیعی نیاز دارد که از حیث جاذبه های طبیعی جزایر تنوع زیادی دارند که می توانند سلایق مختلف را پوشش دهند. اما در زمینه حمل و نقل دریایی، کارهای زیرساختی زیادی باید انجام گردد همانند فراوری شناور، فراهم کردن اسکله ها و آموزش و مسئولیت اجتماعی نهادهای مختلف که در کنار همه اینها استانداردسازی، آموزش، فرهنگ سازی و معرفی را نباید فراموش کرد.

مسافر دریایی و توریست دریایی متفاوت هستند

محمد قاسمی، مدیرکل توریستی داخلی وزارت میراث فرهنگی، توریستی و صنایع دستی کشور با متفاوت دانستن توریست دریایی و مسافر دریایی تاکید نمود اینکه صرفاً به وسیله شناور مسافران را بین دو یا چند نقطه جابجا کنیم لزوماً به امر توریستی دریایی نپرداخته ایم بلکه در این میان آنچه حائز اهمیت می باشد انجام فعالیت های مختلف توریستی نظیر بازدید از جزایر یا بنادر، ماهیگیری، غواصی، تماشای جزایر مرجانی و جنگل های آبی، رؤیت زندگی آبزیان و … است که آغاز و انتها آنها عمدتاً در مدت زمانی بیشتر از بیست و چهار ساعت به طول می انجامد.

قاسمی در ادامه پیرامون اینکه برای توسعه توریستی اولویت با افزایش طرف عرضه است یا طرف تقاضا شرح داد: اختلاف نظری بزرگ بر سر مساله تقاضا و عرضه وجود دارد.عده ای معتقدند در توریستی تا تقاضا نباشد، عرضه ایجاد نمی گردد و عده ای عکس آن فکر می نمایند تا کشتی های تفریحی و هتل نباشد، توریست به آن مقصد سفر نمی نماید بنابراین رشد توأمان هر دو می تواند اثر گذار باشد. او اضافه کرد: تا وقتی دفاتر خدمات مسافرتی مقاصد تازه توریستی تعریف ننمایند، نمی توان توریستی دریایی جزایری غیر از کیش، قشم، هرمز و هنگام را فعال کرد. ورود توریست به وسیله آژانس ها قابل کنترل و آموزش است و میتوان توسعه پایدار را از این طریق دنبال کرد.

او با تاکید بر اینکه توریستی ساحلی و دریایی اساساً در یک دسته بندی واحد قرار گرفته و دارای اشتراکات زیادی هستند، گفت: در معاونت توریستی وزارتخانه کارگروه ملی تشکیل شده که در آن هم سازمان بنادر و کشتیرانی هست هم تشکل های صنفی و بخش خصوصی و در کوشش هستیم با همکاری آژانس های مسافرتی، توریستی دریایی را در بسته های سفر به توریستان معرفی کنیم.

قاسمی به تأثیر برگزاری تورهای آشناسازی اشاره نمود و گفت: متأسفانه سالهاست آژانس داران روی چند جهت سنتی و کلاسیک توریستی مانند اصفهان یزد فارس تمرکز نموده و از جاذبه های طبیعی استان های ساحلی غافل شده اند و بجاست هم رسانه ها هم آژانس داران روی این مقاصد توریستی تمرکز بیشتری داشته باشند. باید سیستم جابجایی بین استان های ساحلی به وسیله دریا فراهم گردد تا توریستی دریایی و ساحلی هم رشد کند.

مدیرکل توریستی داخلی وزارت میراث فرهنگی، توریستی و صنایع دستی کشور به مصوبه سال گذشته هیأت دولت مبنی بر جایگزینی شناورهای دریایی سنتی که شامل لنج های سنتی می گردد، اشاره نمود که در صورت اجرایی شدن، شناورهای زیر 500 تن می توانند تغییر کاربری به توریستی دهند و از مزایای آن بهره مند شوند. برای تغییر کاربری شناروهای سنتی به توریستی و تفریحی باید دستورالعمل تدوین گردد که اصل نخست آن تأمین امنیت توریستان است. در صورتی که لنج های سنتی به توریستی تبدیل گردد، می توان امیدوار بود که هنر لنج سازی سنتی ایران که در لیست میراث ناملموس یونسکو ثبت جهانی شده نیز با رویکردی تازه احیا گردد.

او کمیته ملی طبیعت گردی را نمونه پیروز عزم ملی و همکاری ارگان های مختلف باهم بیان نمود و اضافه کرد: از آنجا که این کمیته، مصوبه هیأت وزیران را دارد، مصوبات آن هم ضمانت اجرایی دارد و توریستی دریایی نیز به منظور توسعه نیازمند یک چنین چتر حمایتی است.

مدیرکل توریستی داخلی وزارت میراث فرهنگی، توریستی و صنایع دستی کشور نیز بر ضرورت همگرایی بیش از پیش دستگاه های مرتبط برای توسعه توریستی دریایی تاکید نمود و گفت: اخیراً یک نمونه همگرایی پیروز در توریستی کشاورزی اتفاق افتاده که وزارت جهاد کشاورزی، سازمان محیط زیست و وزارت میراث فرهنگی، توریستی میراث فرهنگی در این زمینه همکاری های خوبی باهم دارند حتی در این خصوص تفاهم نامه همکاری امضا نموده اند.

به گفته قاسمی در حوزه توسعه توریستی دریایی و ساحلی تا کنون پشتوانه قانونی قوی وجود نداشته است اما در عین حال با تعامل بسیار نزدیک وزارتخانه و سازمان بنادر و دریانوردی صدور مجوز اصلی ایجاد مراکز توریستی دریایی و ساحلی و صدور مجوزهای به وزارتخانه متبوع واگذار شده است که البته در این خصوص استعلامات لازم از سازمان بنادر صورت می پذیرد. او تاکید نمود که خدمات توریستی باید استانداردسازی و طبق دستورالعمل ابلاغ شوند.

او گفت: توسعه و توسعه توریستی به غیر از عزم ملی و همگرایی بین دستگاه ها میسر نمی گردد.ایجاد پنجره های واحد برای صدور مجوزهای مربوطه و ترویج الگوهای درست می تواند در این راه مفید باشد.

قاسمی با بیان اینکه دولت در توسعه توریستی باید تسهیلگر، هماهنگ و راهنمایی نماینده باشد، گفت: اجرای پروژه های توریستی بدون دخالت سرمایه گذار و مشارکت بخش خصوصی امکان پذیر نیست. در حال حاضر تدوین دو دستورالعمل در حال اجراست که یکی مربوط به صدور مجوز فعالیت های توریستی دریایی و ساحلی می گردد و دیگری تغییر کاربری شناورها و لنج های سنتی به شناورهای توریستی و تفریحی که هر دو تحول بزرگی در توریستی دریایی به وجود خواهد آورد.

آموزش و اطلاع رسانی، گام نخست توریستی پایدار

داوود میرشکار، مدیرکل دفتر اکوسیستم های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: رونق توریستی پایدار سبب رعایت حقوق محیط زیست می گردد. اکوتوریسم یا طبیعت گردی اصولی در درجه اول حقوق محیط زیست را رعایت می نماید.

او با بیان اینکه متولیان توریستی کشورهای دیگر به حفظ محیط زیست نیز توجه دارند، گفت: وزارت میراث فرهنگی و توریستی و صنایع دستی اگر بخواهد توریستی را در جزایر و سواحل ایران دنبال کند باید از سازمان حفاظت محیط زیست استعلامات لازم را بگیرد. گرچه توریستی در بعضی از جزایر تحت اختیار سازمان منطقه ها آزاد است و خودگردان اداره می گردد اما نافی قوانین جاری کشور نیست و اگر از قوانین و مقررات کشور عدول کند، نهادهای حاکمیتی می توانند ورود نمایند.

میرشکار با بیان اینکه توریستی باید طرح جامع داشته باشد که مکان یابی و بارگذاری ها طبق آن انجام گردد، ادامه داد: وقتی می خواهند توریستی جزیره هندورابی را فعال نمایند باید بدانند که اسکله را کجا بسازند که ملاحظات زیست محیطی رعایت گردد و آسیبی به آب سنگ های مرجانی وارد نگردد چرا که آنها دومین بیوم پر فراوری کره زمین هستند که سلامت اکوسیستم های دریایی به شدت به آنها وابسته است و اگر آب سنگ های مرجانی از بین بروند، محیط زیست دریایی و تنوع زیستی آن آسیب می بینند.

مدیرکل دفتر اکوسیستم های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: اگر محیط زیست دریا از بین برود، علاوه بر آنکه توریستی جاذبه طبیعی خودش را از دست خواهد داد، شیلات نیز دچار اختلال می گردد.چنانچه در اواخر دهه 80 که کشند سرخ خلیج فارس در دریا بروز کرد، این اتفاق رخ داد.

او با بیان اینکه توریستی ناپایدار به استحصال سواحل، جزایر و تخریب آب سنگ ها مرجانی و اکوسیستم های ساحلی منجر می گردد، گفت: در حالی که خطر گرمایش زمین جدی است، باید تا جای ممکن عوامل محیطی و انسانی مخرب محیط زیست را کاهش داد.

به گفته میرشکار، توریستی دریایی باید بتواند سلایق مختلف را مدیریت کند تا همه مخاطبان را پوشش دهد. او گفت: غواصی یکی از تفریحات دریایی است که بدون دستورالعمل و نگاه های محیط زیستی سبب شده به آب سنگ های مرجانی لطمه جبران ناپذیری وارد گردد تا جایی که فشارهای دیگر همانند تغییرات اقلیم و گرم شدن زمین باعث شده این بیوم های دریایی در کمتر از عمق پنج متری در خلیج فارس تا 95 درصد کاهش یابد. بعلاوه باید برداشت از مرجان ها بیش از پیش نظارت گردد چنانچه در حال حاضر در فرودگاه کنترل می گردد.

مدیرکل دفتر اکوسیستم های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست معرفی جاذبه ها و مقاصد توریستی دریایی را یکی از نکات توسعه این توریستی بیان نمود و گفت: برای رسیدن به توریستی پایدار باید آموزش و اطلاع رسانی گام اول زیرساخت های توسعه باشد. اگر آموزش بومی ها در صدر اقدامات توریستی قرار گیرد، آنها خودشان برای بقای کارشان مراقب طبیعت خواهند بود و از طرفی همه ارکان توریستی نیز باید آموزش دیده باشند و این همان سرمایه اجتماعی کشور است. باید توریستی با در نظر گرفتن تمام جوانب آن به صورت آزمایشی در یکی از جزایر اجرایی و در صورت پیروز بودن به بقیه جزایر هم ساری گردد تا مبادا براثر بی تدبیری ما محیط زیست جزایر از بین برود.

او در ادامه به اصل 50 قانون اساسی اشاره نمود که طبق آن حفاظت از محیط زیست که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی به شمار می رود و فعالیت های مالی و غیر آنکه با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است و گفت: باید تمام سازه های توریستی قبل، حین و بعد از ساخت کنترل شوند و تا جای ممکن از دانش بومی استفاده گردد تا همگون با اقلیم باشد. معماری بومی ایران در شهرها و نقاط مختلف سال ها با اقلیم منطقه ها مختلف سازگار بوده و به جای مانده است و باید امروز نیز از آن برای حفظ محیط زیست و کاهش مصرف انرژی استفاده کرد.

او بعلاوه به مدیریت زباله، پسماند و فاضلاب جزایر اشاره نمود که اگر کنترل نگردد با توجه به افزایش جمعیت جزایر پس از ورود توریستان، می تواند برای محیط زیست تهدید به شمار رود. میرشکار حتی گفت اگر واقعاً به فکر محیط زیست جزایر هستیم نباید حتی از مواد شیمیایی برای شستشو استفاده کنیم.

مدیرکل دفتر اکوسیستم های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه با اشاره به در نظر گرفتن ظرفیت برد جزایر تاکید نمود که باید برای بازدید از جنگل های حرا بعلاوه تماشای دلفین های جزیره هنگام مراقبت هایی اجرا شده که استفاده از ظرفیت سازمان های مردم نهاد می تواند به ارگان های دولتی در حفظ محیط زیست یاری شایانی کند. حتی آلودگی های نوری و صوتی نیز باید کنترل گردد تا مبادا پرندگان مهاجر را از این جزایر دور و یا تخم گذاری لاکپشت های دریایی را دچار اختلال نکند.

او در انتها گفت: پیامدهای زیست محیطی توریستی باید ارزیابی و دستورالعمل ها بروز رسانی گردد. باید در پی توریستی پایدار بود تا آنچه امروز به ما رسیده برای نسل های آینده نیز باقی بماند. استفاده بیش از حد توان محیط زیست جزایر و ایجاد سازه هایی که به طبیعت آسیب وارد کند، جز تخریب محیط زیست به مرور صنعت توریستی دریایی را نیز دچار اختلال می نماید.