عربستان در آستانه از دست دادن تسلط خود بر بازار نفت - مجله آراد

اما پس از آن خبر افزایش فراوری نفت ایران و کوشش این کشور برای بازگرداندن صادرات نفت خود به بیش از 2 میلیون بشکه در روز از راه رسید و قیمت نفت به سرعت رو به کاهش رفت. با این شرایط سناریوی بعدی برای بزرگترین فراورینماینده اوپک یعنی عربستان سعودی چه خواهد بود؟ بر اساس پیش بینی اخیر آژانس بین المللی انرژی، چشم اندازی تقاضای نفت همچنان نامطلوب خواهد بود و از این لحاظ می توان گفت که تصمیم عربستان سعودی برای کاهش هرچه بیشتر سطح فراوری خود تصمیم درستی بوده است. اما کاهش فراوری به معنای کاهش صادرات و کاهش صادرات نیز به معنای کاهش درآمدهای نفتی عربستان خواهد بود.

آمارهایی که اخیراً درباره صادرات کالایی عربستان در ماه نوامبر (اواسط آبان تا اواسط آذر) منتشر شده است نشان می دهد که صادرات کالایی این کشور طی این دوره یک ماهه با بیش از 25 درصد کاهش نسبت به ماه مشابه سال قبل از آن به 15.5 میلیارد دلار رسیده است. اما افت صادرات نفت از این هم بیشتر بوده و طی دوره مذکور صادرات نفت عربستان تقریباً 40 درصد کاهش یافته است.

البته تقاضای دنیای نفت از ماه نوامبر تا به امروز به لطف شروع توزیع واکسن کووید-19 تا حدی بهبود یافته است و این بهبود نسبی باعث تقویت قیمت ها و متعاقباً کاهش کسری بودجه عربستان شده است. اما خوش بینی ناشی از شروع توزیع واکسن کووید-19 چندان هم پایدار نبوده است، چرا که اکنون تعیین شده است که فرایند توزیع واکسن بیش از آنچه قبلاً تصور می شد، به طول خواهد انجامید. در این میان، به محض اینکه نشانه های افت مجدد قیمت ها در بازار نفت پدیدار شد، عربستان سعودی با خبر غیرمنتظره کاهش فراوری نفت خود برای جلوگیری از افت قیمت ها وارد عمل شد.

تصمیم عربستان سعودی برای کاهش نفت نیز همچون اغلب تصمیمات مشابه قبلی از سوی این کشور و اعضای اوپک، با زمزمه هایی مبنی بر اینکه محتمل است فراورینمایندگان نفت شیل در آمریکا از فرصت کاهش فراوری نفت اوپک برای افزایش سهم خود از بازار بهره بگیرند، همراه شده است. اما در حال حاضر به نظر می رسد که فراورینمایندگان نفت شیل در آمریکا رویکرد محتاطانه ای را به افزایش سطح فراوری و رساندن آن به سطح قبل از بحران کرونا در پیش گرفته اند. اگرچه قیمت نفت افزایش یافته است، اما هیچ کس نمی داند که قیمت ها تا چه مدتی در این سطح باقی خواهند ماند. بنابراین فراورینمایندگان نفت شیل سعی دارند سطح فراوری خود را با قیمت های فعلی تنظیم نمایند و برای اضافه کردن دکل های حفاری جدید عجله ای نداشته باشند.

از سوی دیگر هند به عنوان یکی از بزرگترین واردنمایندگان نفت دنیا از رویکرد اوپک مبنی بر انجام دادن هر کاری برای بالا نگه داشتن یا افزایش قیمت نفت ناراضی است. هند بیش از 80 درصد نفت مصرفی خود را از کشورهای دیگر وارد می نماید و عربستان سعودی پس از عراق دومین صادرنماینده بزرگ نفت به این اقتصاد بزرگ آسیایی است. اخیراً عربستان با حذف بعضی تخفیف ها، قیمت رسمی فروش نفت به هند را افزایش داده است.

اگرچه کوشش برای افزایش قیمت ها تا نقطه تعیینی جواب می دهد، اما پس از آن نقطه این کوشش عملاً علیه شروعنماینده آن عمل خواهد نمود. عربستان سعودی در حال حاضر با چالش هایی همچون کسری بودجه افزایشی، گذار دنیا به سمت انرژی های سبز که به مرور زمان منجر به منسوخ شدن صادرات نفت می گردد و همچنین بازگشت احتمالی رقیب سرسخت خود یعنی ایران به بازارهای دنیای نفت روبرو است و برای مقابله با این چالش ها گزینه های زیادی ندارد.

سعودی ها همچنان برنامه متنوع سازی اقتصادشان را روی میز دارند و طرح چشم انداز 2030 محمد بن سلمان همچنان فعال است؛ طرحی که اخیراً پروژه بزرگ نیوم به ارزش 500 میلیارد دلار نیز به آن افزوده شده است. احداث یک شهر هوشمند که در آن هیچ گاز گلخانه ای منتشر نمی گردد، بخشی از این پروژه است.

علاوه بر این، عربستان سعودی در راستای اهداف بلندپروازانه خود در حوزه انرژی های تجدیدپذیر، ایجاد بیش از یک گیگاوات ظرفیت جدید فراوری انرژی را در دستور کار دارند، اما تا به امروز در عمل هیچ کاری انجام نشده است زیرا با توجه به کاهش تعرفه های انرژی خورشیدی در منطقه، ریاض به دنبال مذاکره مجدد با توسعه دهندگان پروژه های جدید فراوری انرژی تجدیدپذیر در این کشور برای پایین آوردن هزینه احداث این پروژه هاست. در سال گذشته میلادی هیچ گونه ظرفیت جدیدی در حوزه انرژی خورشیدی در عربستان ایجاد نشده است.

در شرایطی که تقاضای دنیای برای محصول اصلی عربستان یعنی نفت و فرآورده های نفتی همچنان ضعیف است و موفقیت احتمالی کوشش ها برای گذار به انرژی های سبز طی سال ها و دهه های آینده می تواند این ضعف تقاضا را به یک فرایند بلندمدت تبدیل کند، این کشور از یک سو با چالش تشدید رقابت در بازار نفت روبرو است و از سوی دیگر برنامه هایش برای متنوع سازی اقتصاد خود آن چنان که معمار چشم انداز 2030 اقتصاد عربستان در ابتدا تصور می کرد، پیش نمی رود.

در حال حاضر عربستان سعودی برای مقابله با این چالش ها گزینه های زیادی در اختیار ندارد. در واقع تنها گزینه معقولی که عربستان سعودی می تواند انجام دهد این است که فراوری نفت خود را همچنان پایین نگه دارد. اگر عربستان محدودیت هایی که خودش بر فراوری نفت خود وضع نموده است را بردارد، رقبای این کشور در بازار نفت قطعاً آسیب خواهند دید اما احتمالاً آسیبی که به خود عربستان وارد می گردد بیشتر خواهد بود.